The effect of the Wwft on banking relationships (part II)

"Rabobank excludes small car dealers due to money laundering risk", the Financieel Dagblad headlined on 1 July 2021. According to this article car companies with annual revenues of less than €50 million can no longer open a bank account with Rabobank. After coffee shops, trust offices and bitcoin companies, now small car companies are apparently considered persona non grata by banks. Why would Rabobank want to exclude these companies from its banking services and (even more important) is this allowed? And do existing customers, who already have a relationship with the bank, also run the risk that they can no longer turn to their bank for financing requests? 

Why would Rabobank want to exclude small car companies as customers? 

The Money Laundering and Terrorist Financing (Prevention) Act (Wwft) requires banks to report unusual transactions, to perform customer due diligence and to carry out checks on their customers and the transactions they conduct. In short: banks fulfil a gatekeeper function in the financial system and curb money laundering and other criminal activities. Banks that do not take these duties seriously enough run the risk of being fined. In 2018, ING entered into a settlement agreement with the Public Prosecutor's Office (OM) after criminal investigations revealed that ING had seriously breached its gatekeeping duties. ING paid as much as €775 million as part of the settlement. The same happened to ABN. However, it got away with a 'bill' of €480 million.

Given the high fines, it is not surprising that Rabobank tries to prevent such mega fines by intervening early. In concrete terms, Rabobank is trying to intervene early by no longer accepting 'small' car companies as clients, even if they are a new business of an existing client. In addition, the possibility of depositing cash will be restricted. This last measure applies to all new account holders, irrespective of their background. 

In the past, banks excluded certain branches or groups of enterprises, such as coffee shops, trust offices and bitcoin companies, from banking services. With regard to coffee shops, it was argued that the nature of the activities of coffee shops make these activities unacceptable risks for banks from the perspective of the Wwft. In fact, it is still not permitted to produce and trade soft drugs, and these activities are therefore still not completely free of (a hint of) criminality.  In addition, coffee shops traditionally handle a lot of cash. Of course, these objections do not apply to just one coffee shop or to a small part of the sector, but to the entire sector. Therefore, it is quite understandable that under the policy of many banks all coffee shops were in fact lumped together. 

According to Rabobank, cash is also widely used in the automotive sector and this makes businesses vulnerable. Fraudulent transactions certainly take place in the automotive sector, and apparently to such an extent that Rabobank considers the risk of money laundering and other criminal activities too great. But one can wonder whether this objection (extensive use of cash) applies to all car businesses, or at least all car businesses with an annual turnover of less than €50 million. After all, only this group is excluded from banking services. 

Is Rabobank's policy desirable and permissible?

Although Rabobank, as a banking company, fulfils a socio-economic function, it is not a state-owned company or a government institution. In principle, it is up to Rabobank to make its own policy and decide whether or not to enter into or continue a business relationship with a client and, if so, under what conditions. This also means that a bank may decide to become involved in certain sectors or not, or to focus specifically on certain clients. 

In light of the gatekeeper function that banks have and the consequences of failing to discharge its obligations in this respect, it is not only understandable, but also mandatory for banks to create a policy to mitigate risks and to critically assess their clients. However, the Wwft only obliges banks to part company with a client or refuse a new client if the bank cannot mitigate the risks identified or the (potential) client refuses to cooperate with the obligation to provide information. However, an individual risk assessment should be made for each client. This does not happen now, because Rabobank's policy categorically excludes part of a certain sector. After all, Rabobank's policy affects all car businesses with an annual turnover of less than €50 million. Therefore, also those car businesses that hardly use cash at all, while this, according to Rabobank, was an important trigger for formulating its policy. The categorical exclusion of (groups of) companies is, in my opinion, undesirable. 

Of course, it is a fact that the obligations and tasks imposed on banks by the Wwft have a cost-increasing effect. All the Client Due Diligence and Know Your Customer investigations that the banks are required to perform have led to a substantial increase in the number of bank employees, and related costs, in recent years, money that can more easily be earned back on large clients. This may also have played a role in Rabobank's creating this policy. 

Are existing bank customers now at extra risk?

CDD and KYC investigations may reveal signals within an existing relationship between client and bank that lead to the conclusion that the bank is at risk. If those risks are unacceptable, the bank may terminate the banking relationship with its client. Although a bank may terminate a banking relationship on this basis, the decision to do so must be made with due care given the far-reaching consequences. 

Rabobank and Van Lanschot were both recently put back into line by the courts in cases where the banks wanted to terminate a client relationship by invoking the Wwft. The two cases illustrate that, after several hefty fines, banks seem to be taking compliance with the Wwft seriously. However, they also show that this approach is not always successful because the substantiation of the objections proves to be inadequate and the banks therefore failed to make their case. Various lawyers recently reported in the FD that, as far as they were concerned, banks were in danger of going overboard with their money-laundering approach. For instance, sometimes they part company with clients too quickly, or the bank has not done its homework properly. According to the District Court of Amsterdam, this was indeed the case with Rabobank and Van Lanschot.

Rabobank and flower shop Hoofddorp; Amsterdam District Court 22 September 2020

The bank's client, a Hoofddorp-based flower trading company established in March 2018, entered into a current account agreement with Rabobank in April 2018. A foreign currency current account agreement was subsequently concluded in May 2018. In the period August 2018 - May 2019, Rabobank reviewed the flower trading company several times, both verbally and in writing, because Rabobank had concerns that it was knowingly or unknowingly involved in fraud and/or money laundering. Rabobank then terminated the banking relationship in August 2019, invoking the Wwft. In doing so, the bank argued that within a year, the image of the company that was portrayed upon entering into the client relationship had changed in several respects. For instance, shortly after the conclusion of two current account agreements a share transfer took place as a result of which 40% of the shares became the property of two persons of Russian nationality. These changes entailed risks that Rabobank said it considered uncontrollable. Transactions were also said to be insufficiently transparent, despite the information provided, and the flower trading company was said to have lost its business ties with the Netherlands. 

Early in 2020, the flower trading company initiated proceedings against Rabobank concerning the legal validity of the termination. Given the duration of proceedings in the Netherlands, the flower trading company had an interest in requesting a preliminary injunction for the duration of these proceedings. For that purpose, it also brought preliminary relief proceedings before the Amsterdam District Court. In these proceedings they asked the court to order Rabobank to fully restore the banking relationship and to continue it in the usual manner until a decision would be made (in the proceedings on the merits) on the validity of the termination.

Rabobank put up a defence arguing that it was contractually authorised to terminate the relationship and was even obliged to do so based on the Wwft, because the use of the bank accounts by the flower trading company allegedly constituted an unacceptable risk of money laundering or terrorist financing. 

The Court held that the most important aspect of the case was that Rabobank had contractual termination authority, in the exercise of which it had to observe its duty of care. Rabobank could exercise its contractual termination authority, unless this would be unacceptable according to the principles of reasonableness and fairness (Section 6:248 (2) of the DCC). Pursuant to the General Banking Conditions ('GBC'), the flower trading company had to cooperate with Rabobank in the performance of its obligations towards, among others, regulators, and the flower trading company was not allowed to misuse the banking services. In addition, Rabobank was obliged to terminate the business relationship with a client pursuant to Section 5(3) of the Wwft if the customer due diligence revealed that a relationship with the client in question entailed significant integrity risks or if the client due diligence failed.

When the court applies this standard to the dispute, it will first assess whether Rabobank's use of its contractual termination authority is acceptable according to the standards of reasonableness and fairness. The flower trade has argued that the termination of the banking relationship is very difficult for it, because there is a great risk that the termination will damage its reputation with its suppliers and customers. There was also a risk of the relationship being terminated by its other bankers, especially if they found out that money laundering risks were a reason for termination. The court found these claims of the flower trading company sufficiently plausible.

The court also held that termination of the banking relationship was not justified by the fact that the flower trading company did not immediately report the share transfer to Rabobank or by the mere fact that two shareholders were Russian and/or that the company traded mainly with Russia, especially since Russia had not been designated by the European Union or the FATF as a high-risk country with respect to money laundering.

Rabobank also referred to an external report commissioned by Rabobank. This report allegedly showed that a large number of transactions of the flower trading company contained indicators for involvement in money laundering and/or terrorist financing and that there was a not insignificant risk that not all payments and receipts of the claimant were based on actual transactions. Furthermore, it appeared that the internal control environment and administration were, in short, inadequate to prevent involvement in money laundering. According to the court, however, these conclusions could not be drawn from the report. The substantiation of Rabobank's statements was insufficient. However, while according to the court further investigation would be required in order to determine whether the statements of the flower trading company were correct for each of the many signals for money laundering or terrorist financing mentioned in the expert report, summary proceedings were not suitable for this. This further investigation would have to be done in proceedings on the merits, which allow for more room for evidence and, thus, investigation.

Finally, according to the court, it had also become plausible that the flower trading company had made an effort to reduce the risk of (cooperating in) money laundering, whether deliberately or not, among other things by following courses at the NCI, and that this risk had indeed been reduced after the expert report.

Since no concrete case of money laundering had become plausible, the continuation of the banking relationship temporarily - until a judgment would be given in the proceedings on the merits – could not be regarded as very problematic for Rabobank, the court ruled. According to the court, it was also important that the proceedings on the merits had been pending for quite some time. For the flower trading company, on the other hand, termination of the relationship would be very inconvenient. Rabobank therefore had to continue its relationship with the flower trading company for the time being. 

Van Lanschot and trader in Amsterdam real estate Court 24 September 2020

The Amsterdam Court also dealt with summary proceedings initiated by the Eindhoven property trader Sint Joris Vastgoed B.V. against Van Lanschot. This bank had also terminated the banking relationship by letter of 20 May 2020, invoking the Wwft. In the preliminary relief proceedings initiated by Sint Joris, Van Lanschot claimed that it had terminated the agreement on the basis of Section 5(3) of the Wwft. In doing so, Van Lanschot mainly referred to some high amounts that Sint Joris had received from another BV. 

This case, too, involved summary proceedings, in which Sint Joris B.V. sought injunctive relief. 

The court again ruled that Van Lanschot could in principle terminate its relationship with Sint Joris B.V. pursuant to Article 35 of the GBC. However, it had to be assessed whether Van Lanschot had a valid reason for the termination, or whether this was acceptable according to the principles of reasonableness and fairness. In this assessment, on the one hand the duty of care laid down in Article 2 paragraph 1 of the GBC should be considered, on the basis of which Van Lanschot should exercise the necessary care in its services and take the interests of Sint Joris B.V. into account to the best of its ability. On the other hand, Sint Joris B.V. was obliged by virtue of the duty of care laid down in Article 2 paragraph 2 of the GBC to take into account the interests of Van Lanschot, which in turn had to be able to fulfil its obligations towards the supervisory authorities by virtue of the Wwft, among other things.

According to the court it was sufficiently plausible that Sint Joris B.V. had been active in the real estate business since 1986. It was also sufficiently plausible that Sint Joris B.V. had been involved in a project involving tens of millions of euros. Sint Joris B.V. had answered Van Lanschot's questions about this in various conversations and email correspondence. Van Lanschot did not initially indicate to Sint Joris B.V. that the questions had not been answered satisfactorily and/or that Sint Joris B.V. had to provide further information. On the contrary, Van Lanschot informed Sint Joris B.V. that the explanation of the transactions and the provision of supporting documents were 'sufficient'. Van Lanschot had since claimed that the transactions were still unclear and that a satisfactory explanation for the very high amounts paid out  to Sint Joris B.V. had not been provided. Sint Joris B.V., for its part, has explained how those amounts had been calculated and that the amounts were related to the size of the project, which concerned very profitable rental houses. Given this explanation Van Lanschot had insufficiently evidence to assume that on the basis of the amounts paid to Sint Joris B.V., there was a risk of money laundering or transactions that would not be in order for other reasons.

At the hearing, Van Lanschot put forward some additional grounds for termination, but the court ruled that these issues had not been raised before and that these issues were prima facie insufficient to justify the final termination of the banking relationship under the circumstances. The court also considered it important that some of these issues had been known before 2016, even though in October 2016 the bank had nevertheless decided to continue the services.

The court ruled that Van Lanschot had insufficient valid grounds to terminate the bank account, and that it was sufficiently plausible that the termination of the relationship would be unacceptable according to the principles of reasonableness and fairness. In this respect the fact that the interests of Van Lanschot in the termination did not outweigh the interests of Sint Joris B.V. in continuation of the bank account played a role, because it was plausible that few alternatives were available for it. Since it had not appeared that a further review by Van Lanschot would not be possible and Sint Joris B.V. had declared itself willing to cooperate, termination on the grounds of Section 5 paragraph 3 Wwft was therefore not (yet) under discussion. Van Lanschot had to continue the relationship with Sint Joris B.V. for the time being. 

Given the far-reaching consequences of a refusal to enter into a banking relationship, or to terminate an existing banking relationship, such a decision must be taken with due care.

In the case of activities that are sensitive to money laundering or give rise to suspicions of money laundering, the bank is able to decide not to enter into a relationship or to terminate an existing relationship. However, the bank will always have to make an individual assessment. This makes it difficult to exclude certain sectors or groups of companies from the provision of banking services in advance. In addition, a bank will have to show that it has done its homework properly. The examples discussed in this article show that banks still fail to do so. 

Minister of Finance Wopke Hoekstra has expressed the intention to amend the Guide to the Prevention of Money Laundering and Terrorist Financing in the short term to clarify that the mere fact that certain types of clients or products entail an inherently increased risk cannot be a reason to categorically refuse these types of clients. It seems to me that not only banks, but certainly also (potential) clients of banks would benefit from more clarity in this area. 

Invloed Wwft op bancaire relaties (deel II)

“Rabobank sluit kleine autodealers uit vanwege risico op witwassen”, kopte het Financieel Dagblad op 1 juli 2021. Volgens dit artikel kunnen autobedrijven die minder dan € 50 miljoen per jaar omzetten niet langer een bankrekening openen bij Rabobank. Na de coffeeshops, trustkantoren en bitcoinbedrijven worden kennelijk nu kleine autobedrijven als ‘persona non grata’ aangemerkt door banken. Waarom zou Rabobank deze bedrijven willen uitsluiten van bancaire dienstverlening en (nog belangrijker) kan en mag dit zomaar? En lopen bestaande klanten, die al een relatie hebben met de bank, ook het risico dat ze niet meer terecht kunnen bij hun bank in geval van financieringsaanvragen? 

Waarom zou Rabobank kleine autobedrijven als klant willen weren? 

De Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) maakt dat banken ongebruikelijke transacties moeten melden, verplicht zijn om klantonderzoek te doen en controles moeten uitvoeren op hun klanten en de transacties die zij uitvoeren. Kortom: banken vervullen een poortwachtersfunctie in het financiële systeem en het beteugelen van witwassen en andere criminele activiteiten. Banken die deze taken onvoldoende serieus nemen lopen het risico beboet te worden. In 2018 ging ING een schikking aan met het Openbaar Ministerie (OM), nadat uit strafrechtelijk onderzoek bleek dat ING ernstig was tekortgeschoten in de uitvoering van haar poortwachtersfunctie. ING betaalde in het kader van die schikking maar liefst € 775 miljoen. ABN overkwam hetzelfde. Zij kwam echter weg met een ‘rekening’ van € 480 miljoen.

Gezien de hoge boetes is het niet vreemd dat Rabobank probeert, door vroeg in te grijpen, dergelijke megaboetes te voorkomen. Concreet probeert Rabobank vroeg in te grijpen door ‘kleine’ autobedrijven niet meer als klant te accepteren, zelfs niet als het gaat om een nieuwe onderneming van een bestaande klant. Verder wordt de mogelijkheid om contant geld te storten beperkt. Deze laatste maatregel geldt voor alle nieuwe rekeninghouders, ongeacht hun achtergrond. 

Banken hebben in het verleden bepaalde branches of groepen van ondernemingen, zoals coffeeshops, trustkantoren en bitcoinbedrijven, uitgesloten van bancaire dienstverlening. Voor wat betreft de coffeeshops werd betoogd dat de aard van de activiteiten van coffeeshops maakt dat deze activiteiten vanuit het perspectief van de Wwft onaanvaardbare risico’s meebrengen voor banken. In feite is het nog steeds niet toegestaan om softdrugs te produceren en te verhandelen, zodat deze activiteiten nog steeds niet helemaal los zijn gekomen van (een zweem van) criminaliteit.  Daarnaast gaat er in coffeeshops traditioneel veel contant geld om. Deze bezwaren gelden uiteraard niet voor slechts één enkele coffeeshop of een kleine deel van de branche, maar voor de gehele branche. Het is daardoor best verklaarbaar dat onder het beleid van veel banken alle coffeeshops in feite over één kam werden geschoren. 

Volgens Rabobank wordt er in de autobranche ook veel met contanten gewerkt en maakt dat bedrijven kwetsbaar. Er zullen zeker frauduleuze zaken gebeuren in de autobranche en kennelijk in die mate dat Rabobank het risico op witwassen en andere criminele activiteiten te groot vindt. Maar je kunt je afvragen of dit bezwaar (veel gebruik van contant geld) geldt voor alle autobedrijven, althans alle autobedrijven met een jaaromzet van minder € 50 miljoen. Immers, wordt alleen deze groep van bancaire dienstverlening uitgesloten. 

Is het beleid van Rabobank wenselijk en  toelaatbaar?

Rabobank vervult als bankbedrijf weliswaar een maatschappelijke functie, maar is geen staatsbedrijf of overheidsinstelling. Het is in beginsel aan Rabobank om haar eigen beleid te maken en te beslissen of, en zo ja onder welke voorwaarden, zij een zakelijke relatie met een klant aangaat of voortzet. Dit betekent ook dat het mogelijk is dat een bank besluit zich juist wel of niet met bepaalde branches in te laten, of zich al dan niet specifiek op bepaalde klanten te richten. 

In het licht van de poortwachtersfunctie die banken hebben en de gevolgen bij het tekortschieten in die functie is het niet alleen begrijpelijk, maar ook een verplichting, dat banken beleid maken om risico’s te mitigeren en dat zij hun klanten kritisch beoordelen. De Wwft verplicht banken echter alleen om van een klant afscheid te nemen of een nieuwe klant te weren als de bank geconstateerde risico’s niet kan mitigeren of de (potentiële) klant weigert om mee te werken aan de op hem rustende informatieplicht. Er dient echter per klant een individuele risicobeoordeling te worden gemaakt. Dit gebeurt nu niet, omdat door het beleid van Rabobank een deel van een bepaalde branche categorisch wordt geweerd. Het beleid van Rabobank treft immers alle autobedrijven met een jaaromzet van minder dan € 50 miljoen. Derhalve ook die autobedrijven die nauwelijks met contant geld werken, terwijl dit, volgens Rabobank een belangrijke trigger zou zijn geweest voor het formuleren van haar beleid. Het categorisch uitsluiten van (groepen van) bedrijven, is naar mijn mening onwenselijk. 

Het is natuurlijk wel een feit dat de verplichtingen en taken die op grond van de Wwft bij banken worden neergelegd kostenverhogend werken. Alle Client Due Diligence en Know Your Customer onderzoeken die de banken moeten uitvoeren, hebben de afgelopen jaren geleid tot een forse toename van werknemers bij banken. Dat kost geld. Geld dat gemakkelijker kan worden terugverdiend op grote klanten. Wellicht heeft dit ook een rol gespeeld bij het optuigen van dit beleid door Rabobank. 

Lopen bestaande klanten van banken nu extra risico?

Ook binnen een bestaande relatie tussen klant en bank kunnen uit CDD en KYC onderzoeken signalen naar voren komen die leiden tot de conclusie dat de bank risico’s loopt. Indien die risico’s onaanvaardbaar zijn, kan de bank de bancaire relatie met haar klant beëindigen. De maatstaf houdt in dat een bank een bancaire relatie mag beëindigen, maar dat gezien de ingrijpende gevolgen daarvan een dergelijke beslissing met de vereiste zorgvuldigheid moet worden genomen. 

Rabobank en Van Lanschot zijn onlangs allebei door de rechter teruggefloten in zaken waarin de banken een klantrelatie wilden opzeggen met een beroep op de Wwft. De twee zaken illustreren dat banken na enkele forse boetes serieus werk lijken te maken van naleving van de Wwft. Echter, blijkt daaruit ook dat die aanpak niet altijd succesvol blijkt omdat de onderbouwing van de bezwaren onvoldoende blijkt te zijn en de banken dus te kort door de bocht gingen. Verschillende advocaten meldden onlangs al eens in het FD dat banken wat hen betreft dreigen door te schieten met hun witwasaanpak. Zo zou er soms veel te snel afscheid worden genomen van klanten, of heeft de bank haar huiswerk onvoldoende gedaan. Volgens de rechtbank Amsterdam is dat bij Rabobank en Van Lanschot inderdaad het geval geweest.

Rabobank en bloemenhandel Hoofddorp; Rechtbank Amsterdam 22 september 2020

De klant van de bank, een bloemenhandel uit Hoofddorp, opgericht in maart 2018, sloot in april 2018 een rekening-courantovereenkomst met Rabobank. In mei 2018 werd vervolgens een rekening-courantovereenkomst voor vreemde valuta gesloten. In de periode augustus 2018 – mei 2019 heeft Rabobank mondeling en schriftelijk diverse vragen gesteld aan de bloemenhandel, omdat Rabobank zorgen had dat zij bewust of onbewust bij fraude en/of witwassen betrokken was. Vervolgens heeft Rabobank in augustus 2019 met een beroep op de Wwft de bankrelatie opgezegd. Daarbij voerde de bank aan dat het beeld dat bij het aangaan van de klantrelatie van het bedrijf werd geschetst binnen een jaar in meerdere opzichten was veranderd. Zo vond kort na het sluiten van een tweetal rekening-courantovereenkomsten een aandelenoverdracht plaats, op grond waarvan 40% van de aandelen in handen kwam van twee personen met een Russische nationaliteit. Die veranderingen brachten risico’s met zich mee die Rabobank naar eigen zeggen onbeheersbaar achtte. Ook zouden transacties, ondanks aangeleverde informatie, onvoldoende transparant zijn en zou de bloemenhandel geen zakelijke binding meer met Nederland hebben. 

De bloemenhandel startte begin 2020 een procedure tegen Rabobank over de rechtsgeldigheid van de opzegging. Gezien de looptijd van een procedure in Nederland, had de bloemenhandel er baat bij een voorlopige voorziening aan te vragen voor de duur van die procedure. Met dat doel voor ogen spande zij daarnaast een kort geding aan bij Rechtbank Amsterdam. Daarbij werd gevorderd om Rabobank te bevelen de bankrelatie volledig te herstellen en op gebruikelijke wijze voort te zetten totdat (via de bodemprocedure) was beslist over de rechtsgeldigheid van de opzegging.

Rabobank verdedigde zich in het kort geding door te stellen dat de bank contractueel bevoegd was de opzegging te doen en op basis van de Wwft zelfs verplicht is dat te doen, omdat het gebruik van de bankrekeningen door de bloemenhandel een onacceptabel risico op witwassen of terrorismefinanciering zou vormen. 

Volgens de rechter in het kort geding staat voorop dat Rabobank een contractuele opzeggingsbevoegdheid heeft, bij de uitoefening waarvan zij haar zorgplicht in acht heeft te nemen. Rabobank mag gebruik maken van haar contractuele opzeggingsbevoegdheid, tenzij dat naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is (art. 6:248 lid 2 BW). Op grond van de algemene bankvoorwaarden (“ABV”) dient de bloemenhandel haar medewerking te verlenen aan de uitvoering door Rabobank van haar verplichtingen jegens onder meer toezichthouders en mag de bloemenhandel geen misbruik maken van de bankdiensten. Verder is Rabobank verplicht de zakelijke relatie met een klant te beëindigen op grond van art. 5 lid 3 Wwft, indien uit het cliëntenonderzoek blijkt dat een relatie met de betreffende cliënt grote integriteitsrisico's met zich brengt of het cliëntenonderzoek mislukt.

In het kader van de toepassing, door de rechter van deze maatstaf op het geschil, wordt eerst beoordeeld of gebruikmaking van de contractuele opzeggingsbevoegdheid door Rabobank naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid aanvaardbaar is. De bloemenhandel heeft aangevoerd dat de opzegging van de bancaire relatie voor haar zeer bezwaarlijk is, omdat er een groot risico bestaat dat de opzegging haar reputatie bij haar leveranciers en afnemers schaadt. Ook is er kans op opzegging van de relatie door haar andere bankiers, zeker als deze vernemen dat witwasrisico’s een opzeggingsgrond waren. De rechter vond deze stellingen van de bloemenhandel voldoende aannemelijk.

De rechter overweegt daarnaast dat de opzegging van de bankrelatie niet wordt gerechtvaardigd door het feit dat de bloemenhandel de aandelenoverdracht niet onmiddellijk heeft gemeld bij Rabobank of door het enkele feit dat twee aandeelhouders Russisch zijn en/of dat met name gehandeld wordt met Rusland, zeker nu Rusland niet door de Europese Unie of de FATF is aangewezen als hoogrisicoland op het gebied van witwassen.

Rabobank verwees nog naar een extern onderzoek, verricht in opdracht van Rabobank. Daaruit zou zijn gebleken dat een groot aantal transacties van de bloemenhandel indicatoren zou bevatten voor betrokkenheid bij witwassen en/of terrorismefinanciering en dat er een niet insignificant risico bestond dat niet alle betalingen en ontvangsten van eiseres berustten op werkelijke transacties. Verder bleek  dat de interne beheersingsomgeving en administratie kort gezegd ontoereikend waren om betrokkenheid bij witwassen te voorkomen. Die conclusies kunnen volgens de rechter echter niet worden getrokken uit het rapport. De onderbouwing van de stellingen van Rabobank was onvoldoende. Om echter te bepalen of de verklaringen van de bloemenhandel voor elk van de vele in het deskundigenrapport genoemde signalen voor witwassen of terrorismefinanciering kloppen, is volgens de rechter nader onderzoek vereist, maar daar leent een kort geding zich niet voor. Dat nadere onderzoek hoort thuis in een bodemprocedure, aangezien in een bodemprocedure meer ruimte is voor bewijsvoering en, dus, onderzoek.

Tenslotte is volgens de rechter ook aannemelijk geworden dat de bloemenhandel zich inspant om het risico op (meewerken aan) al dan niet bewust witwassen te verkleinen, onder meer door cursussen bij het NCI te volgen, en dat dat risico na het deskundigenrapport inderdaad kleiner is geworden.

Nu in ieder geval geen enkel concreet geval van witwassen aannemelijk is geworden, kan het tijdelijk – tot in de bodemzaak een oordeel is verkregen – voortzetten van de bankrelatie niet als zeer bezwaarlijk voor Rabobank worden aangemerkt, oordeelt de rechtbank. Daarbij is volgens de rechter ook van belang dat de bodemprocedure al geruime tijd loopt. Voor de bloemenhandel is het nu beëindigen van die relatie daarentegen wel zeer bezwaarlijk. Rabobank moet daarom de relatie met de bloemenhandel voorlopig voortzetten. 

Van Lanschot en handelaar in onroerend goed Rechtbank Amsterdam 24 september 2020

Rechtbank Amsterdam behandelde ook een kort geding dat werd aangespannen door de Eindhovense vastgoedhandelaar Sint Joris Vastgoed B.V. tegen Van Lanschot. Ook die bank zegde de bankrelatie met een beroep op de Wwft op, bij brief van 20 mei 2020. Van Lanschot stelde in het door Sint Joris aangespannen kort geding de overeenkomst te hebben opgezegd op grond van artikel 5 lid 3 Wwft. Daarbij werd vooral verwezen naar enkele hoge bedragen die Sint Joris had ontvangen van een andere BV. 

Ook in deze zaak ging het om een kort geding, waarin Sint Joris B.V. een voorlopige voorziening verlangde. 

De rechter oordeelt opnieuw dat Van Lanschot haar relatie met Sint Joris B.V. op grond van art. 35 ABV in beginsel kan beëindigen. Daarbij moet echter wel worden beoordeeld of Van Lanschot een gegronde reden voor de beëindiging heeft, dan wel of deze naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid aanvaardbaar is. Bij de beoordeling komt enerzijds gewicht toe aan de in art. 2 lid 1 ABV neergelegde zorgplicht, op grond waarvan Van Lanschot bij haar dienstverlening de nodige zorgvuldigheid in acht dient te nemen en daarbij naar beste vermogen met de belangen van Sint Joris B.V. rekening dient te houden. Anderzijds is Sint Joris B.V. ingevolge de in art. 2 lid 2 ABV neergelegde en op haar rustende zorgplicht verplicht rekening te houden met de belangen van Van Lanschot, die op haar beurt moet kunnen voldoen aan haar verplichtingen jegens toezichthouders op grond van onder meer de Wwft.

Volgens de rechter is voldoende aannemelijk dat Sint Joris B.V. al sinds 1986 actief is in de vastgoedbranche. Voldoende aannemelijk is ook dat Sint Joris B.V. betrokken was bij een project, waarmee tientallen miljoenen euro’s gemoeid waren. Sint Joris B.V. heeft de hierover gerezen vragen van Van Lanschot in diverse gesprekken en e-mailcorrespondentie beantwoord. Van Lanschot heeft aanvankelijk niet aan Sint Joris B.V. kenbaar gemaakt dat de vragen niet naar tevredenheid zouden zijn beantwoord en/of dat Sint Joris B.V. nadere gegevens moest verstrekken. Integendeel, Van Lanschot heeft aan Sint Joris B.V. meegedeeld dat de toelichting rondom de transacties en het verstrekken van ondersteunende stukken ‘voldoende’ waren. Van Lanschot stelt inmiddels dat de transacties nog steeds ondoorzichtig zijn en geen bevredigende verklaring vormen voor de zeer hoge bedragen die aan Sint Joris B.V. zijn uitgekeerd. Sint Joris B.V. heeft op haar beurt toegelicht hoe die bedragen zijn berekend en dat de hoogte daarvan samenhing met de omvang van het project, dat huurwoningen betrof en zeer winstgevend was. Voorshands heeft Van Lanschot tegen de achtergrond van deze uitleg onvoldoende gesteld om aan te nemen dat op grond van de aan Sint Joris B.V. betaalde bedragen, sprake is van een risico van witwassen of van transacties die om andere redenen niet in de haak zouden zijn.

Ter zitting heeft Van Lanschot nog enkele aanvullende beëindigingsgronden aangevoerd, maar de rechter oordeelt dat deze zaken niet eerder aan de orde zijn gesteld en dat deze punten op het eerste gezicht van onvoldoende gewicht zijn om in de gegeven omstandigheden definitieve beëindiging van de bankrelatie te rechtvaardigen. Ook acht de rechter het van belang, dat een deel van deze punten al bekend was vóór 2016, terwijl in oktober 2016 nog is besloten de dienstverlening voort te zetten.

De rechter oordeelt dat Van Lanschot bij de huidige stand van zaken onvoldoende valide gronden heeft om de bankrekening op te zeggen, zodat voldoende aannemelijk is dat de beëindiging van de relatie naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Hierbij speelt een rol dat het belang van Van Lanschot bij de opzegging voorshands niet opweegt tegen het belang van Sint Joris B.V. bij voortzetting van de bankrekening, omdat aannemelijk is dat er weinig alternatieven voor haar beschikbaar zijn. Vooralsnog is niet gebleken dat het verrichten van nader onderzoek door Van Lanschot niet mogelijk zou zijn en Sint Joris B.V. heeft zich bereid verklaard daaraan mee te werken. Beëindiging op grond van art. 5 lid 3 Wwft is dan ook (nog) niet aan de orde. Van Lanschot moet de relatie met Sint Joris B.V. voorlopig voortzetten. 

Gezien de ingrijpende gevolgen van een weigering om een bancaire relatie aan te gaan, of een bestaande bancaire relatie te beëindigen, moet een dergelijke beslissing met de vereiste zorgvuldigheid te worden genomen.

Bij activiteiten die witwasgevoelig zijn of aanleiding geven tot vermoeden van witwassen, zal de bank eerder kunnen beslissen om geen relatie aan te gaan of een bestaande relatie te beëindigen. Echter, de bank zal wel steeds een individuele beoordeling moeten maken. Daarmee verhoudt het slecht om bepaalde branches of groepen van ondernemingen bij voorbaat uit te sluiten van bancaire dienstverlening. Daarnaast zal een bank moeten laten zien dat zij haar huiswerk goed heeft gemaakt. De in dit artikel besproken voorbeelden laten zien dat het op deze punten nog wel een schort bij de banken. 

Minister van Financiën Wopke Hoekstra heeft het voornemen geuit om op korte termijn de Leidraad ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme zo aan te passen dat duidelijk wordt dat het feit dat bepaalde typen cliënten of producten een inherent verhoogd risico met zich brengen geen reden kan zijn om dit type cliënten categoraal te weigeren. Het komt mij voor dat niet alleen banken, maar zeker ook (potentiele) klanten van banken, gebaat zijn bij meer duidelijkheid op dit vlak.