Italian environmental policy criticized after EHtCR ruling

ESGL 2025/B-007 | March 5, 2025

On January 30, 2025, the European Court of Human Rights ("ECtHR" or the "Court") delivered a long-awaited judgment in the case of Cannavacciuolo and Others v. Italy (the "Judgment"). This case revolves around large-scale environmental pollution that has taken place for decades in the Campania region, known as the "Terra dei Fuochi". This area, home to approximately 2.9 million people, has been suffering from severe environmental contamination (due to illegal waste dumping, burial, and uncontrolled waste abandonment) and increased cancer rates for many decades.

The plaintiffs argued that the Italian government was violating fundamental rights by failing to take adequate measures against environmental pollution. The Court found that Italy indeed breaches its obligations under the European Convention on Human Rights ("ECHR"), which could have far-reaching implications for national environmental policy.

The essence of the Case

The case was brought by a group of individuals and organizations who argue that the Italian government has violated fundamental rights by failing to take adequate action against serious environmental contamination. Their complaints were based on several articles of the ECHR:
Article 2 (Right to life): plaintiffs argued that environmental pollution poses serious health risks and that the Italian government has not taken sufficient action to mitigate these risks.

• Article 8 (Right to respect for private and family life): the ongoing environmental pollution is impairing plaintiffs' living environment, infringing upon their fundamental rights.
• Article 10 (Right to freedom of expression): some plaintiffs highlighted obstacles imposed by the government on activists and researchers attempting to address environmental issues.
• Article 13 (Right to an effective remedy): plaintiffs contended that there were insufficient effective legal means available to address environmental damage.

The case was also supported by various third parties, including environmental organizations, scientists, and legal experts, who emphasized that the Italian government was not fulfilling its international obligations.

The Court's Judgment

The Court largely ruled in favor of the plaintiffs. The Court ruled that the Italian government failed in its obligations to protect citizens from environmental pollution. In particular, the Court found that:

• The Italian government had not taken sufficient measures to reduce pollution and limit the effects on public health.
• Citizens do not have adequate access to legal remedies to effectively challenge environmental damage.
• The Italian government needs to do more to ensure transparency and access to information regarding environmental pollution.

The Court acknowledged that environmental protection is a complex issue that depends on political and economic factors. Nonetheless, it emphasized that governments must play an active role in protecting public health and living environment, as required by the ECHR.

Notably, this is the first time the Court explicitly applied Article 2 of the ECHR (right to life) in a case concerning large-scale environmental pollution. The Court determined that there was a "real and imminent" threat to life, without requiring plaintiffs to prove that they had personally developed health issues due to the pollution. This is an important development, as victims of environmental pollution often have difficulty proving a direct causal link between the pollution and their health problems.

The Court stressed that Italian authorities had been aware of illegal waste dumping and the resulting health risks since the 1990s. Nevertheless, they failed to take adequate measures to protect the population. The Judgment marks a shift in the ECtHR's environmental jurisprudence, no longer requiring an individually identified health risk to prove a violation of Article 2 ECHR. 

The Judgment aligns with previous ECtHR and national case law highlighting states' obligations concerning environmental protection and human rights. In cases such as Tătar v. Romania, Cordella and Others v. Italy, and C.Z. and Others v. Ilva SpA in Amministrazione Straordinaria and Others, was established that states must take active measures to limit environmental pollution. By emphasizing Article 2 of the ECHR, the Court in Cannavacciuolo and Others v. Italy reinforces the principle that states should not wait, but must take preventive and effective measures against known environmental hazards.

Implications of the Judgment

The Judgment could have significant consequences for Italian environmental policy. Potential implications include:

• Stricter environmental regulation: the Italian government will likely have to to implement stricter environmental measures to meet the obligations highlighted by the ECtHR.
• Increased transparency and participation: the Italian government might be required to make environmental data more accessible and give citizens a greater say in environmental policy.
• Rise of environmental litigation: the Judgment could serve as a precedent for other lawsuits in Italy and across Europe, where governments are sued for insufficient environmental protection.

Outlook

The Italian government has the option of taking the case to the Grand Chamber of the ECtHR, but it remains to be seen whether this would be successful. In the meantime, the government will likely need to take measures to comply with the Judgment.

The Judgment represents an important step in the recognition of environmental pollution as a human rights issue. The Court has made it clear that governments must not just play a passive role regarding environment-related health risks but must act proactively and with urgency. Italy now faces the challenge of implementing the necessary measures and being accountable to both its citizens and the international community within the stipulated timeframe.

Additionally, the Judgment raises questions about how these obligations relate to the current call for reducing regulatory burden and the European Commission's policy initiative known as the European Omnibus Package. On one hand, the Judgment forces the Italian government to impose stricter regulations and enforcement, while at the same time there is a trend toward simplifying legislation and reducing bureaucratic burdens on businesses and citizens. This exposes a tension between the pursuit of effective environmental protection and the desire to reduce administrative burdens. It will be interesting to see how the Italian government addresses this, potentially by developing innovative and efficient policy measures.

At the same time, the emerging mass claim against Tata Steel in the Netherlands demonstrates that environmental damage increasingly leads to collective legal actions. This case highlights the increasing role of private enforcement in environmental matters, where citizens and interest groups use legal means to force companies to take their environmental liability seriously. This adds additional pressure on governments to strengthen and effectively enforce their environmental legislation, potentially intensifying the tension between regulation and administrative burdens.

Italiaans milieubeleid onder vuur na arrest van het EHRM

ESGL 2025/B-007

Op 30 januari 2025 deed het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (“EHRM”, of ook wel het “Hof”) een langverwachte uitspraak in de zaak Cannavacciuolo and Others v. Italy (het “Arrest”). Deze zaak draait om grootschalige milieuvervuiling die decennialang heeft plaatsgevonden in de regio Campanië, bekend als de "Terra dei Fuochi". Dit gebied, waar ongeveer 2,9 miljoen mensen wonen, kampt al decennialang met ernstige milieuvervuiling (als gevolg van illegale afvaldumping, begraving en ongecontroleerde achterlating van afval) en verhoogde kankercijfers.

Eisers voerden aan dat de Italiaanse overheid fundamentele rechten schendt door onvoldoende maatregelen te nemen tegen milieuvervuiling. Het Hof oordeelde dat Italië inderdaad tekortschiet in haar verplichtingen onder het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (“EVRM”), wat mogelijk verstrekkende gevolgen heeft voor het nationale milieubeleid.

De kern van de zaak

De zaak werd aangespannen door een groep individuen en organisaties die stellen dat de Italiaanse overheid fundamentele rechten heeft geschonden door onvoldoende op te treden tegen ernstige milieuverontreiniging. Hun klachten waren gebaseerd op verschillende artikelen van het EVRM:

• Artikel 2 (recht op leven): eisers voerden aan dat milieuvervuiling ernstige gezondheidsrisico’s met zich meebrengt en dat de Italiaanse overheid onvoldoende optreedt om deze risico’s te beperken.
• Artikel 8 (recht op privéleven en gezinsleven): de aanhoudende milieuvervuiling tast de leefomgeving van eisers aan, wat hun fundamentele rechten schendt.
• Artikel 10 (vrijheid van meningsuiting): sommige eisers wezen op obstakels die de overheid opwerpt voor activisten en onderzoekers die milieuproblemen willen aankaarten.
• Artikel 13 (recht op een effectief rechtsmiddel): eisers vonden dat er onvoldoende effectieve juridische middelen beschikbaar waren om milieuschade aan te pakken.

Daarnaast werd de zaak gesteund door diverse derde partijen, waaronder milieuorganisaties, wetenschappers en juridische experts, die benadrukten dat de Italiaanse overheid haar internationale verplichtingen niet nakomt.

Het oordeel van het Hof

Het Hof stelde eisers grotendeels in het gelijk. Het Hof oordeelde dat de Italiaanse overheid tekortschiet in haar verplichtingen om burgers te beschermen tegen milieuverontreiniging. In het bijzonder werd vastgesteld dat:

• De Italiaanse overheid onvoldoende maatregelen heeft genomen om vervuiling te verminderen en de gevolgen voor de volksgezondheid te beperken.
• Burgers niet voldoende toegang hebben tot juridische middelen om milieuschade effectief aan te vechten.
• De Italiaanse overheid meer moet doen om transparantie en toegang tot informatie over milieuvervuiling te waarborgen.

Het Hof erkende dat milieubescherming een complexe kwestie is die afhankelijk is van politieke en economische factoren. Toch benadrukte het Hof dat de overheid een actieve rol moet spelen bij het beschermen van de volksgezondheid en leefomgeving, zoals vereist door het EVRM.

Wat opmerkelijk is, is dat het Hof voor het eerst artikel 2 EVRM (recht op leven) expliciet heeft toegepast in een zaak over grootschalige milieuvervuiling. Het Hof stelde vast dat er een "reële en dreigende" bedreiging voor het leven bestond, zonder dat de eisers hoefden te bewijzen dat zij persoonlijk gezondheidsproblemen hadden ontwikkeld als gevolg van de vervuiling. Dit is een belangrijke ontwikkeling, omdat slachtoffers van milieuvervuiling vaak moeite hebben om een direct causaal verband aan te tonen tussen de verontreiniging en hun gezondheidsschade.

Het Hof benadrukte dat de Italiaanse autoriteiten al sinds de jaren negentig op de hoogte waren van de illegale afvalstort en de daaruit voortvloeiende gezondheidsrisico's. Desondanks schoten zij tekort in hun verplichting om adequate maatregelen te nemen ter bescherming van de bevolking. Het Arrest markeert een verschuiving in de milieurechtspraak van het EHRM, waarbij niet langer een individueel vastgesteld gezondheidsrisico vereist is om een schending van artikel 2 EVRM aan te tonen.[1]

Het Arrest sluit aan bij onderstaande jurisprudentie van het EHRM en nationale rechterlijke instanties waarin de verplichtingen van staten ten aanzien van milieubescherming en mensenrechten werden onderstreept. In zaken zoals Tătar v. Romania, Cordella and Others v. Italy en C.Z. and Others v. Ilva SpA in Amministrazione Straordinaria and Others werd al vastgesteld dat staten actieve maatregelen moeten nemen om milieuverontreiniging te beperken. Met de nadruk op artikel 2 EVRM versterkt het EHRM in Cannavacciuolo and Others v. Italy de lijn dat staten niet mogen afwachten, maar preventief en doeltreffend moeten optreden tegen bekende milieugevaren.

Implicaties van de uitspraak

Het Arrest kan grote gevolgen hebben voor het Italiaanse milieubeleid. Enkele mogelijke implicaties zijn:

• Verscherping van milieuregels: de Italiaanse overheid zal waarschijnlijk strengere milieumaatregelen moeten implementeren om te voldoen aan de verplichtingen die het EHRM heeft benadrukt.
• Meer transparantie en participatie: de Italiaans overheid zal mogelijk verplicht worden om milieugegevens toegankelijker te maken en burgers meer inspraak te geven in milieubeleid.
• Toename van milieurechtszaken: het Arrest kan als precedent dienen voor andere rechtszaken in Italië en andere Europese landen waarin overheden worden aangeklaagd wegens onvoldoende milieubescherming.

Vooruitzichten

De Italiaanse overheid heeft de mogelijkheid om de zaak voor te leggen aan de Grote Kamer van het EHRM, maar het is de vraag of dit succes zal hebben. Ondertussen zal de Italiaanse overheid waarschijnlijk maatregelen moeten nemen om aan de uitspraak te voldoen.

Het Arrest is een belangrijke stap in de erkenning van milieuvervuiling als een mensenrechtenkwestie. Het Hof heeft duidelijk gemaakt dat overheden niet alleen een passieve rol mogen spelen bij milieu gerelateerde gezondheidsrisico’s, maar proactief en met urgentie moeten handelen. Italië staat nu voor de uitdaging om binnen de gestelde termijn de noodzakelijke maatregelen te treffen en verantwoording af te leggen aan zowel haar burgers als de internationale gemeenschap.

Daarnaast roept het Arrest vragen op over hoe deze verplichtingen zich verhouden tot de huidige roep om vermindering van regeldruk en het beleidsinitiatief van de Europese Commissie dat bekend staat als het Europese Omnibuspakket. Aan de ene kant dwingt het Arrest de Italiaanse overheid tot strengere regelgeving en handhaving, terwijl er tegelijkertijd een trend is richting vereenvoudiging van wetgeving en het beperken van bureaucratische lasten voor bedrijven en burgers. Dit legt een spanning bloot tussen het streven naar effectieve milieubescherming en de wens om administratieve lasten te verminderen. Het zal interessant zijn om te zien hoe de Italiaanse regering hiermee om zal (moeten) gaan, mogelijk door het ontwikkelen van innovatieve en efficiënte beleidsmaatregelen.

Tegelijkertijd laat de opkomende massaclaim tegen Tata Steel in Nederland zien dat milieuschade steeds vaker aanleiding geeft tot collectieve juridische stappen. Deze zaak onderstreept de toenemende rol van private handhaving in milieukwesties, waarbij burgers en belangengroepen via juridische weg afdwingen dat bedrijven hun milieuaansprakelijkheid serieus nemen. Dit zet extra druk op overheden om hun milieuwetgeving te versterken en effectief te handhaven, wat de spanning tussen regulering en administratieve lasten verder kan vergroten.

[1] Zo oordeelde het Hof eerder in Brincat and Others v. Malta dat, hoewel bijna alle verzoekers gezondheidsproblemen hadden door blootstelling aan asbest, zij geen maligne mesothelioom hadden en hun aandoeningen niet als levensbedreigend konden worden beschouwd. Daarom was volgens het Hof artikel 2 niet van toepassing (paragraaf 84). In L.C.B. v. the United Kingdom zag het Hof geen oorzakelijk verband tussen de stralingsblootstelling van de vader en de leukemie van het kind (paragraaf 39). In Budayeva and Others v. Russia verwees het Hof naar administratieve tekortkomingen als oorzaak van de dood van een familielid van de verzoekers (paragraaf 158).